Petrol fiyatlarında gevşeme zor görünüyor
Başta petrol olmak üzere enerji fiyatları zirvelerde dolanmaya ve yukarıyı zorlamaya devam ediyor. Küresel ekonomide artan yavaşlama sinyallerine rağmen petrol fiyatları 110 doların altına gelemiyor. Arkasında birçok unsur olmakla birlikte ana trendi arz talep koşulları belirliyor.
Küresel ekonomide yavaşlama sinyalleri geliyor ama bu daha çok imalat sanayinde görülen yavaşlamadan kaynaklanıyor. Hizmet sektörleri tam tersine güçlenme eğilimi bile gösteriyor. İki yılı aşkın büyük kapanmalarla süren pandeminin endemiye dönüşme eğilimi turizm ve genel olarak ulaşım sektörlerine büyük bir canlanma getiriyor görünüyor. Örneğin, geçtiğimiz hafta sonu ABD “Memorial Day” (Anma Günü) nedeniyle üç günlük bir tatil yaşadı. Tahminler geçen yılki tatil dönemine göre hem kara hem havayolu ulaşımında büyük bir artış olduğuna işaret ediyor. Bu uzun hafta sonunda 3 milyon kişinin uçak yolculuğu yaptığı tahmin ediliyor. Bu rakam geçen yılın yüzde 25 üzerinde. Rakamları bilemiyoruz ama kişisel gözlememiz ülkemizde de hem 19 Mayıs hem de Ramazan bayramı tatili haftalarında oldukça güçlü bir seyahat aktivitesi olduğuna işaret ediyor. Pandemide ötelenen seyahat, yeme, içme, sosyalleşme talebinde çok ciddi artışlar var gibi görünüyor. Yaz aylarında çok daha güçlenebilir. Son dönemde pandemi nedeniyle kapanan ve ekonomik aktivitesi hızla düşen Çin’e rağmen petrol fiyatları gevşeyememiş durumda. Haziran ayı ile beraber tekrar normalleşme eğilimine girmesi beklenen Çin ekonomisinin getireceği talep, petrol fiyatları için ilave bir baskı unsuru olacaktır. Mevcut şartlarda imalat sanayi kaynaklı olarak yavaşlama olsa bile küresel ekonomi hala yüzde 3/3,5 arası büyüme eğiliminde. Petrol talebi oldukça güçlü seyrediyor.
Talep tarafı güçlü olmasına rağmen arz tarafında çok umutlu bir tablo yok. Petrolde büyük bir tüketici olduğu kadar üretici de olan ABD’de günlük ham petrol üretimi 11,9 milyon varile ulaştı. Bu rakam hala 13.1 milyon varil olan Ekim 2019 seviyesinin altında bulunuyor. ABD stoklarından ve stratejik rezervlerinden satış yapmasına rağmen fiyatlar aşağı dönemiyor. 2020 yılında 497 milyon varil stoğu bulunan ABD’nin bugünkü stok rakamı yaklaşık 396 milyon varil. Ne ABD’de ne de diğer ülkelerdeki petrol üreticileri yeni yatırım yapmak ve arzı arttırmak eğiliminde değil. İklim krizi ile mücadele çerçevesinde yeşil dönüşümün hızlanması petrol arzını arttırmaya yönelik çok maliyetli olan tüm petrol üreticilerinde yeni yatırımları engelliyor görünüyor. Kapasite arttırılamıyor ve arttırılmak istenmiyor. Suudi Aramco firmasından son gelen açıklamalar, günlük 12 milyon varil olan üretimini 2027 yılında ancak 13 milyon varile çıkaracağı yönünde. Diğer taraftan, Batı’nın uyguladığı yaptırımlar, Rusya’dan enerji ithalatını zaman içerisinde sıfırlama stratejisi, alternatif yaratma gayretleri 62 milyon varil Rus gazının denizlerde dolaşmasına yol açmış durumda ve arza destek olmasına engel oluyor. Sonuç olarak, petrol talebinin arttığı, arzının ise yavaşladığı yaşadığımız süreç fiyatlara baskı yapmaya devam ediyor. Bu eğilimi terse çevirecek bir sinyal henüz ortada görünmüyor.
Birçok ülke, artan petrol fiyatlarının hane ve firmalara verdiği tahribatı azaltmak için çeşitli sübvansiyonlar ve vergi indirimleri uyguluyor. İçeride de bunu ciddi biçimde düşünmemiz gerekiyor ama mevcut politika çerçevemiz bu durumu çok zorlaştırmış durumda. Para politikasını gevşetmesek kur kaynaklı petrol fiyat artışını büyük oranda yaşamayacaktık. Para politikasına ikame KKM gibi enstrümanlara gerek kalmayacak, maliye politikasının sübvansiyon ve vergi desteği için çok daha rahat bir alanı olacaktı. Kurlar kadar uluslararası petrol fiyat artışının enflasyon geçişkenliği son derece artmış durumda. Enerjide sübvansiyon ve vergi destekleri için bütçede maksimum gayreti göstermeliyiz.