Petrol ve elmas zengini Angola ve dünyanın en pahalı şehirlerinden Luanda
Angola’ya ilk ziyaretimizi 2013 yılında yapmıştık. Seyahat öncesi hazırlıklarda, gecelik otel fiyatının yaklaşık 500 Amerikan Doları olması bizi çok şaşırtmıştı. Akabinde yaptığımız çalışmada Angola’nın başkenti Luanda’nın dünyanın en pahalı şehirlerinin başında geldiğini ve Luanda’da bir evin kirasının 5 bin-15 bin Amerikan Doları arasında olduğunu öğrenmiştik. Gıda dâhil birçok üründe ithalata bağımlı olması Angola’daki hayat pahalılığının başlıca nedeni olarak gösteriliyor.
Yine beni en şaşırtan olaylardan biri de o zamana kadar Angola’ya hiç ihracat yapmamamıza rağmen, ziyaretimde ürünlerimizi raflarda görmemdi. Ürünlerimizi Angola’ya Portekiz’deki müşterimiz göndermişti. Raflarda fazlasıyla Avrupalı üreticilerin ürünlerini de görmüştük. O gün bu gün sahra altı Afrika pazarına bakışım değişti. İlk kez o zaman, ülkemizin sahra altı Afrika pazarını yeterince iyi değerlendiremediğini anladım.
Önce gelin Angola’nın sosyal göstergelerine bakalım. Yaklaşık 33 milyon nüfusu ile Angola Güney Batı Afrika’nın önemli pazarlarından biri. 3 milyon nüfusu ile Luanda da ülkenin başkenti ve liman kenti olmasından dolayı ülke ticaretinin en önemli şehri. Ülkenin tamamına yakını Katolik Hristiyan ve bunun yanında Angola, resmi dili Portekizce olan altı Afrika ülkesinden biri.
Muhakkak Portekizce tercümanınız olsun
Türk Hava Yolları’nın Luanda’ya haftada bir gün direk uçuşu var ve uçuş yaklaşık 8 saat sürüyor. Yine THY ile aktarmalı olarak haftada bir gün Gabon üzerinden de uçabilirsiniz. Bu uçuş ise aktarma dahil yaklaşık 11,5 saat sürmekte. Ülkemizle Angola arasında 2 saat zaman farkı bulunmakta. Angola’ya ziyaretlerimde herhangi bir güvenlik problemi ile karşılaşmasam da, tam anlamıyla güvenilir bir ülke olduğunu söyleyemeyeceğim. Mümkünse güvenliği iyi olan bir otelde kalmanızı öneriyorum. Yine seyahat acentesinden ya da kaldığınız otelden kiralayacağınız şoförlü bir araçla müşteri ziyaretlerinizi yapmanızı tavsiye ederim. Angola’da ki muhataplarınız İngilizce bilmiyorlarsa ki benim tecrübelerim İngilizce bilen oranının az olduğu yönündedir, muhakkak Portekizce tercümanınız yanınızda olmalı.
400 yıl Portekizlilerin sömürgesinde yaşamış
Gelişmiş ülkeleri incelerken edebiyat, sanat, felsefeden bahsediyor, gelişmekte olan ülkeleri incelediğimizdeyse ne yazık ki sömürge ile geçen yıllar, bağımsızlık mücadeleleri ve iç savaşlarına değinmek durumunda kalıyoruz. Ülkeyi anlamak ve tanımak için gelin kısa da olsa Angola tarihine bir bakalım. Afrika ülkelerinin kaderi olduğu üzere, Angola’da 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar, yaklaşık 400 yıl Portekizlilerin sömürgesinde yaşamış. 11 Kasım 1975’de bağımsızlığını ilan ettiğinde de Angola’yı ilk tanıyan ülke, yine uzun süre Portekiz sömürgesinde kalan Brezilya olmuş. Bu nedenle Angola’nın Brezilya ile hala iyi ilişkileri devam etmekte.
Bağımsızlığını ilan ettikten sonra içeride yaşanan iktidar mücadelesinden dolayı 2002 yılına kadar ülkede iç savaş yaşanmış. Vietnam ve Kore’de olduğu gibi Sovyetler Birliği Kuzey’i, Batılı ülkeler ise Güney’i desteklemişler. Bu savaşta Vietnam ve Kore savaşlarından farklı olarak Komünist Çin tercihini Güney taraftan kullanmış. 27 yılın süren iç savaş sonunda Sovyetler Birliği’nin desteklediği MPLA iktidarı ele geçirmiş. Düşünebiliyor musunuz 27 yıl süren bir iç savaş. İncelediğimiz hemen tüm Afrika ülkelerinde sömürgecilere karşı yapılan mücadeleden sonra, ülkelerin uzun yıllar iç savaşla mücadele ettiklerini görüyoruz.
Günümüzde Angola ABD ve Batılı ülkeler ile iyi ilişkilerini sürdürürken Çin ve Rusya ile de aynı şekilde etkili işbirliğine devam etmekte. Her şeye rağmen en iyi dostları Portekiz ve Brezilya diyebiliriz.
Bölgenin en zengin 3. ülkesi
Angola Güney Afrika Cumhuriyeti ve Nijerya’dan sonra bölgesinin en zengin ülkesi konumunda. Ekonomisinin en önemli enstrümanı ise petrol. Angola, Nijerya’dan sonra Afrika’nın en fazla ham petrol üreten ülkesi ve doğal olarak Libya’dan sonra dünyada petrole en bağımlı ekonomiye sahip. Petrol, Angola ihracatının % 97’sini oluşturmakta. Ülkenin ekonomik gelişimi ve refahının tamamen petrole endeksli olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle 2014 yılında petrol fiyatlarının düşüşünden dolayı ciddi bir ekonomik krize girmiş, 2020 yılına kadar ekonomisi küçülmüş. 2022 yılında petrol fiyatlarındaki yükseliş ise ülke ekonomisine doğrudan pozitif etki yaratmış.
Geçmiş yıllarda Angola’nın en önemli ticaret partneri ABD iken, son yıllarda Çin bu konumu ABD’nin elinden almış. Çin ile hem diplomatik hem de ekonomik olarak çok sıkı ilişki içinde olan Angola, çıkardığı petrolün büyük kısmını Çin’e ihraç etmekte. Çin’in kuşak yol projesiyle birlikte Afrika’ya farklı bir bakışı olduğunu daha önceki yazılarımda bahsetmiştim. Çin, borçlandırma stratejisiyle Afrika ülkelerini borçlandırarak limanlarını, havaalanlarını uzun süreli kiralıyor ve bu ülkeleri kendine her konuda bağımlı hale getiriyor. Önümüzdeki süreçte Çinlilerin Afrika’da çok daha etkin olacaklarını ve Çin nüfusunun bu ülkelerde daha da yoğunlaşacağını düşünüyorum. Çin’in kuşak yol projesi ve Afrika stratejisi muhakkak incelenmeli, ülkemiz ihracatı için risk ve fırsatları düşünülmeli.
Dış ticaret hacmi 45,1 milyar dolar
Petrolden sonra ülkenin en önemli ihracat ürünü ise elmas. Angola’da, yılda 6 milyon karatın üzerinde elmas üretilmekte. Ülke petrol ve elmasın yanında; doğalgaz, kahve, sisal, mermer, demir ve doğal kaynaklar yönünden zengin. Angola 20.yy’nin başlarında önemli oranda tarımsal üreten ve ihraç eden bir ülke konumundayken, 1975-2002 arasında süren iç savaş sırasında çoğu tarım ürününü üretemez konuma gelmiş. Tarım konusunda verimli arazileri ve işgücü bulunmasına rağmen bugün Angola’da tarımsal ürün üretimi oldukça azalmış ve ülkenin gıda ihtiyacı büyük ölçüde ithalatla karşılanır hale gelmiş. Bir örnekle açıklamak gerekirse iç savaş öncesi buğday ihtiyacının %40’ını üretirken, bugün neredeyse tamamını ithal etmekte.
Angola’nın 2021 dış ticaret verilerini incelediğimizde, dış ticaret hacminin 45,1 milyar dolar olduğunu görüyoruz. Toplam ihracatı 33,7 milyar dolar, toplam ithalatı da 11,3 milyar dolar. İhraç kalemlerine baktığımızda petrol, doğal gaz ve elmas ihracatının Angola ihracatını domine ettiğini görüyoruz. Toplam ihracatının %60’ını Çin’e, %9’unu Hindistan’a ve %4’ünü Birleşik Arap Emirlikleri’ne yapmakta.
Ülkenin ithalatına baktığımızdaysa, mineral yakıtlar ve yağlar, makinalar, elektrikli makine ve cihazlar, motorlu kara taşıtları, hububat, demir ve çelikten eşya, plastik ve mamullerinin başı çektiğini görüyoruz. İthalatında da en büyük partneri %15 oranla Çin ve sırasıyla Portekiz, Hindistan, Togo, Brezilya, ABD ve İngiltere.
Son yıllarda 54 kalemde (çoğu temel gıda ürünü) ithalatı zorlaştırarak, yerel ve uluslararası yatırımcıyı Angola’da üretimi teşvik etmeye çalıştıklarını da dip not olarak belirtmek isterim.
Angola’da hala iki döviz kuru var
Angola’da resmi ve piyasa kuru olmak üzere iki kur bulunmakta. 2018 yılında başlayan süreçle uluslararası ticarete daha iyi entegre olmak amacıyla yeni para politikaları planlanmış. 2018-2021 yılları arasında da kontrollü olarak yerel para birimi Kwanza devalüe edilmiş. Bu seneler arasında Kwanza Amerikan doları karşısında yaklaşık %70 değer kaybetmiş. 2022 yılında ise özellikle petrol fiyatlarındaki artışa bağlı olarak Kwanza Amerikan Doları karşısında tekrar değer kazanmış. Resmi kur ve serbest piyasa kuru arasında geçmişe göre fark kapansa da hala farklılık bulunmakta. Seyahatiniz süresince dövizinizi serbest piyasada bozdurmanız sizin için daha karlı olacaktır. Gördüğüm kadarıyla kredi kartı kullanımı ve kredi kartı ile alışveriş hala yaygın değil. Seyahatiniz boyunca yanınızda Kwanza bulundurmanızı tavsiye ederim.
Türkiye-Angola arasında ticaret verileri
Angola ile olan ticari ilişkimiz sembolik rakamlarda olsa da, bu zamana kadar Türkiye lehine ilerlemekte. Son yıllarda ihracatımızda düşüş olduğunu görüyoruz. 2021 yılı ihracatımız 203 milyon dolar iken aynı yıl Angola’dan olan ithalatımız ise 10,6 milyon dolar olarak gerçekleşmiş. Angola’ya olan ihracatımızda en önemli ürünler un ve makarna toplam ihracatımızın yaklaşık %40’ını oluşturmakta. Angola’dan ithalatımıza baktığımızda da, hububat ve bakliyat, kepek ve kalıntıları, demir cevherleri, işlenmemiş alüminyum ve keresteleri görüyoruz.
Aman dikkat! Angola’da ithalat işlemleri problemli
Angola'ya ithalat süreçleri meşakkatli ve bürokratik engeller olduğunu görüyoruz. Dünya Bankası İş Yapma Kolaylığı 2020 Endeksinde "Sınır Ötesi Ticaret" kategorisinde 190 ülke arasında 174'üncü sırada yer alan Angola’nın dünyanın en zorlu ithalat prosedürlerine sahip ülkeleri arasında olduğunu anlıyoruz.
Gözünüzü korkutmak istemem fakat Angola’ya ihracat yapmadan önce dikkatli olmanızı ve ithalatçı yetkiliyle ile iyi bir iletişim kurmanızı tavsiye ederim. Belirsiz hiçbir şey kalmasın. Yüklemenizi yaptıktan sonra konşimento, fatura, çeki listesi, navlun faturası, DU dokümanı ve başvuru formunu hazırlayarak CNCA belgesini çıkartmanız gerekecek. İlave olarak Angola’ya ihraç edilecek ürünlerde Portekizce hazırlanmış ithalatçı ve üretici bilgilerinin olduğu etiket de istenmekte. Gelişmekte olan diğer ülkelerde de olduğu gibi Angola'da da geleneksel pazar hala daha etkin. Modern kanalın gelişmesi için epey zamana ihtiyaç var. Bu nedenle yerel bir distribütör veya temsilciyle çalışmanın pazara giriş ve pazarda kalıcı hale gelmek için en doğru yöntem olduğunu düşünüyorum. Kendi sektörüm için fiyat hassasiyeti yüksek olan bir pazar olduğunu söyleyebilirim. Bu nedenle; her ne kadar Portekizli, Brezilyalı ve Avrupalı markaları pazarda görsem de Çin ve Hindistan menşeli ürünlerin çok daha yaygın olduğunu belirtmem gerekir.
Angola ziyaretiniz öncesi dikkat etmeniz gereken hususlar
Angola’dan vize alma işlemi biraz problemli. Hatta vize süreci Şengen vize işlemlerinden bile uzun sürebiliyor. Mümkünse vize işlemlerinizi tamamlamadan uçak biletlerinizi almamanızı ve otel rezervasyonlarınızı yaptırmamanızı öneririm. Öteyandan, Angola ve Türkiye arasında 2021 yılında yapılan ikili anlaşma ile diplomatik, hizmet ve yeşil pasaport sahiplerinin vizeden muaf hale gelmiş olmaları olumlu bir gelişme.
Angola ziyaretinizden önce muhakkak sarıhumma aşınızı olmalı ve yanınızda aşı sertifikasını getirmelisiniz. Bu süreçte ne olur ne olmaz 72 saatten öncesinde PCR testide yaptırın.
Neler yapılmalı?
1- Türkiye olarak son yirmi yılda Afrika’da açtığımız Büyükelçiliklerimiz ve Ticaret Ataşeliklerimiz ile kamunun bir yönüyle üzerine düşeni yaptığını söyleyebiliriz. Bundan sonraki süreçte sivil toplum dünyasının çatı kuruluşlarının Türkiye ihracatının Afrika stratejisini oluşturması, talep ve isteklerini kamu ile paylaşması ve bu stratejiler doğrultusunda bir ekosistem içinde Afrika pazarına ve ülkelerine yaklaşılması gerekiyor. Böylesi büyük bir pazarda Türkiye ihracatının önünde büyük fırsatlar olduğu unutulmamalı.
2- Bu çalışmanın ilk ayağı tabi ki ihracatçı birlikleri tarafından hazırlanması gereken ülke ve sektör raporları. Hem Angola geneli hem de alt sektörler bazında pazarın trendlerini, alışkanlıklarını, potansiyeli, mevcut rakipleri ile alakalı pazar araştırma raporlarının hazırlaması ve firmalarla paylaşması önemli. Sadece masa başında istatistikler değil pazarın yerinde incelenmesi gerek.
3- Bu tip ülkelere içinde profesyonel B2B toplantılarında da organize edilebileceği genel ticaret fuarlarının belirli süre sürdürülebilir şekilde yapılması kısa vadede etkili olacaktır. Yapılacak Türk ihraç ürünleri fuarı öncesi ülke çapında iyi bir tanıtım yapmak, fuar içinde alıcılar ile toplantılar düzenlemek fuarın etkisini artıracaktır.
4- Bununla birlikte ihracatçılar birlikleri eliyle Angola’ya yönelik sektörel heyetler ve akabinde ülkemizde satın alma heyetleri gerçekleştirilmesi bu ülkeye bir ekosistem içinde yaklaşılmasını sağlayacaktır. Tüm ülkelerde olduğu gibi Angola pazarına yönelik tüm stratejiyi bütünleşik ve uzun vadeli oluşturmamız gerekiyor. Vur kaç şeklinde değil sürekli bir plan dahilinde bir yaklaşım.
5- Angola ile sürdürülebilir iş birliği yapmak istiyorsanız muhakkak fiziki ziyaret yapmanız gerekiyor, fiziki ziyaretten sonra da sıkı bir takip önemli. Ziyaretlerinizde muhakkak Portekizce bilen bir tercümanınız olsun.