“Sabotaj”ın gölgesinde kalan Türkiye’nin ilk yerli helikopter motoru

Tülay TAŞKIN
Tülay TAŞKIN ESKİŞEHİR'den

Kısa adı TEI olan Tusaş Motor Sanayii AŞ, Eskişehir’in en büyük şirketlerinden biri. İSO’nun her yıl açıkladığı 500 büyük firma sıralamasında 2019 yılı listesine 94’üncü sıradan girdi. Yani sadece Eskişehir’in değil Türkiye’nin de en büyük firmalarından biri. 1985 yılında, F-16 uçaklarının F110-GE-100 motorlarının montajı ve bakımı amacıyla, TUSAŞ Havacılık Sanayi yüzde 50.5, General Electric yüzde 46.2 ve Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı ile Türk Hava Kurumu yüzde 3.3 hisse payı ortaklığında kuruldu. Sadece Eskişehir’in değil Türkiye’nin havacılık ve savunma sanayine önemli katkılar sunuyor. 35 yılda kuruluş amacının çok üstünde işler başardı. Ülkenin tek uçak motoru ve parçası üreten şirketi olmanın yanında özgün tasarımlarla uluslararası düzeyde bir üretici ve tasarımcı konumuna geldi. Artık, uçak motor parça ve modül üretimi yanında montaj ve test teknolojisinin ülkemize transferini gerçekleştiren, uluslararası standartta, güvenilir, yüksek kaliteli üretimiyle kendini global pazarlarda da kanıtlamış bir şirket. Sadece savunma sanayine değil, sivil havacılıkta da havacılık motorlarında ülkemizin dışa bağımlılığını azaltma amacıyla üretimler yapıyor. Bünyesinde bulunan ülkenin en iyi mühendisleri, özgün tasarımlar geliştirmek için çalışıyor.

Geçtiğimiz Cumartesi günü düzenlenen Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan’ın telekonferansla, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, Genelkurmay Başkanı Org. Yaşar Güler ve Savunma Sanayi Başkanı Prof. Dr. İsmail Demir’in bizzat katıldığı, TUSAŞ Havacılık ve Uzay Sanayi tarafından geliştirilen milli helikopter Gökbey için TEI tarafından tasarlanıp üretilen ilk milli helikopter motoru TEI-TS1400’nun tanıtım ve teslim töreninde yaşanan ‘sabotaj’ meselesi olmasaydı, bütün Türkiye ilk yerli ve milli motoru konuşuyor olacaktı. Ama törene damgasını vuran sabotaj meselesi, hem geliştirilen motoru, hem de 700 kişinin aylarca süren emeğini gölgede bıraktı.

TEI’nin Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Mahmut Akşit ile dönem dönem görüşürüz, savunma sanayine yönelik düzenlediğimiz toplantılara da katılıp, görüşlerini aktarır. Mahmut Akşit, çalışkan, oldukça sakin ve kibar bir insandır. Törende ekrana yansıyanların dışında geri planda ne olduğunu tam olarak bilmemekle birlikte, Mahmut Akşit gibi sakin bir insanı bile sinirlendirecek ve sabotaj olarak değerlendirmesini sağlayacak çok fena şeyler olduğunu kestirmek zor değil. Her ne olmuşsa eminiz ki ilgililer bunun araştırmasını yapacak, sabotaj mı, becerisizlik mi olduğunu bulacak ve sorumlularına hesabını soracaktır.

Bu tören sabotaj ile gündeme gelmeseydi, bütün kamuoyu medya aracılığıyla, ilk milli helikopter motoru TEI-TS1400’nun 700 kişilik teknik bir ekip tarafından geliştirildiğini ve 1660 beygir güç üreten motorun testinin başarıyla sonuçlandığını konuşacaktı. Ayrıca TEI-TS1400 projesinin 2017’de başladığını, baştan sona Türk mühendislerinin tasarlayıp geliştirdiği tamamen özgün bir motor olduğunu, Türkiye’nin gerçek anlamdaki ilk jet motorunun üretildiğini öğrenecekti. Maalesef bunlar konuşulmadı, yazılmadı, paylaşılmadı. O törenden sonra konuşulmayan, anlatılmayanları burada şöyle özetleyelim: TEI-TS1400 motorunun seri imalat planlaması devam ediyor. Motor Gökbey’i 2024 yılından sonra uçuracak. Hem askeri hem sivil amaçlı kullanılacak Gökbey’de kullanılacak milli motor TEI-TS1400, 1660 beygir güç üretiyor. Muadillerinden daha güçlü, kalkışta, sürekli uçuş gücünde, acil durum kalkışında ve tek motorla kaçış modunda 67-120 beygir daha fazla güç üretiyor. Üretiminde imalat ve malzeme teknolojisi alanında pek çok ilke imza atıldı. TEI-TS1400 için Türkiye’nin ilk tek kristal türbin kanadı üretimi, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi ile birlikte gerçekleştirildi. Bu üretim sırasında yenilikçi termal bariyer kaplama metotları kullanıldı. TEI-TS1400, kilogram başına 6 bin dolar ihracat değerine sahip. TEI-TS1400’de kullanılmak üzere Türkiye’de ilk kez nikel ve titanyum alaşımları için havacılık kalitesinde dövme teknolojisi geliştirildi. Geleceğin imalat teknolojisi olarak gösterilen eklemeli imalat ile parçalar üretildi. Kamu ve özel sektörün güçlü işbirliğinin ürünü olan TEI, son 5 yılda 312 milyon dolarlık yatırım yaptı. Bunun yüzde 43’ü devlet desteklerinden karşılandı. Son 7 yılda yüksek teknolojili 11 motora imza atan TEI’nin açılışının gerçekleştirildiği tasarım merkezi, yeni motor geliştirme çalışmalarına hız kazandıracak.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar
Küçük esnaf çok zorda 28 Temmuz 2020