Yaratıcı endüstriler
“Yaratıcı Ekonomi” kavramı ilk kez 2001 yılında stratejist – yazar John Howkins tarafından dile getirilmiş. “Yaratıcı Ekonomi: Fikirle Nasıl Para Kazanılır?” kitabında toprak, sermaye ve işgücüne dayalı geleneksel kaynaklar yerine özgün, yaratıcı niteliklere dayalı değerin oluştuğu ekonomik sistemi tarif etmiş. Geleneksel kaynakların bir ömrü olduğunu ancak insan yaratıcılığının buluş ve inovasyonu tetikleyip fikirlerin yeni fikirleri beslediğini ve bu sürecin sınırsız, sonsuz devam ettiğini belirtmiş. Küresel yaratıcı ekonominin kimsenin tekelinde olmadığını, dünyanın her köşesinden taşınan kültürel değerlerin ortak masada paylaşıldığını vurgulamış. Nasıl imalat 19. ve 20. yüzyılları tanımlıyorsa yaratıcılığın da 21. yüzyılı tanımlayacağını söylemiş.
Bu ekonomiye dünyanın bazı bölgelerinde “Portakal Ekonomi” de denmekte. Nedeni ise, Eski Mısır’da firavun lahitlerinin süslenmesinde hakim renk olarak portakal renginin kullanılması. O dönem için portakal rengi kültür, yaratıcılık ve bilgeliği vurgulamaktaymış.
Yaratıcı ekonomi yaratıcı işkollarından, endüstrilerden ibaret; yaratıcılığın, fikirlerin ve bilginin oluşumu ve ticarileştirilmesi anlamında. Özünde yaratıcılığın olduğu tasarım, müzik, yayıncılık, mimarlık, sinema, görsel sanatlar, moda, TV ve radyo, reklamcılık, edebiyat, bilgisayar oyunları, sahne sanatları gibi faaliyetleri kapsıyor. Buna bir de UNESCO’nun tarifini ekleyelim: “ kültürel ve fiziki olmayan varlıkların yaratılması, üretimi ve ticarileştirilmesi; bir ürün ya da hizmete dönüştürülmesi; telif hakları ile korunması.” Özetle, yaratıcılık sonucu ortaya çıkan bir fikrin önce ete – kemiğe bürünmesi sonra da korunup kollanması gerekiyor.
“UNCTAD – Birleşmiş Milletler Ticaret ve Gelişme Konferansı” bu konuyu iş edinmiş, yaratıcı ekonomiyi dünya gündemine taşımış. Modern dünyada görüntü, ses, yazı ve simgelerle vücut bulan yaratıcılığı ‘gelişen ekonomi’ olarak tarif etmiş. Yaratıcı endüstrilerin ülke ekonomileri için rakipsiz fırsatlar içerdiğini ve sıçrama şansı tanıdığını vurgulamış. 2013 yılında Güney Kore devlet başkanı Park ülke için yaratıcı ekonomi hedeflerini belirleyen bir program açıklamış. Yaratıcı ekonomi, yeşil büyüme esaslı 2. beş yıllık plana (bizde de bir zamanlar beş yıllık planlar yapılırdı…) dahil edilmiş. Buradan öğreniyoruz ki G. Kore’nin bir de “yeşil gelişme – büyüme” planı varmış! Ayrıca, G. Kore’nin son yıllarda elde ettiği “yaratıcı” başarıların bir rastlantı sonucu ortaya çıkmadığını da öğreniyoruz; Oskar kazanan filmler, dünyaya yayılan bizde de kopyalanan diziler, müzikler, danslar, vb.
“Yaratıcı Endüstriler” kıt fiziki kaynakları tüketmeden, çevreyi kirletmeden temiz, masum bir ekonomik döngü, yumuşak bir güç oluşturuyor. Hatta şehirlerin dönüşmesine, yeni bir çehre kazanmasına katkıda bulunuyor. Yaratıcı endüstrileri şehir merkezlerine çekmek için öngörü sahibi şehirler yarış içerisinde. Terk edilmiş eski nesil işyerlerinin dönüşmesinde, çekiciliğini kaybeden alanların canlanmasında yaratıcı endüstriler başrolde; onlarca, yüzlerce örnek ortaya çıkıyor. Bizim şehirlerimizde de böyle alanlar var; terk edilmiş tütün depoları, işlevini yitirmiş gazhaneler, köhnemiş mahalleler gibi. Buraları “kentsel dönüşüm” adı altında betona gömülmeden önce şehri onlarca yıl ileriye taşıyacak, sınırsız – sonsuz kazanç imkanı sağlayacak alanlara dönüştürmek halâ mümkün. Başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlerden bıkan yaratıcı insanların kaçıp kümelenmeye başladığı sahil kasabaları için de önemli fırsatlar var; Bodrum gibi. Yeter ki yerel yöneticilerin böyle bir vizyonu, böyle bir cesareti olsun; fikirlere saygı gösterilsin!
Haftanın Şehri: ŞANGAY, ÇİN
24,5 milyon nüfusu ile Çin’in en önemli şehirlerinden bir olan Şangay Belediyesi 2005 yılında şehir ekonomisini geliştirmek için yaratıcı endüstriler kümeleri kurulması kararını verir. Bugün tüm dünyada bir başarı hikayesi olarak dile getirilen süreç böyle bir kararlılık sonucu başlar. Yazının başında adını andığımız, yaratıcı endüstriler kavramının babası John Howkins bu amaçla görevlendirilir. 2006 yılında Şangay şehir yönetimi ve Şangay Yaratıcılık Okulu (?) “John Howkins Yaratıcı Endüstriler Araştırma Merkezi”ni kurar. (J. Howkins halâ Şangay Yaratıcı Endüstriler Küme Kuruluşu’nun bir ortağı.)
Bugün Şangay’da faaliyet gösteren 90 yaratıcı küme bulunmakta. Buralarda 4,000’den fazla şirket, 300’e yakın sanat kuruluşu, 250 sanat ve toplum merkezi, 100 müze, 30 kütüphane ve 750 arşiv kuruluşu yer almakta. Bunlardan ayrı bir de Şangay yakınında “Zhangjiang Kültürel Endüstriler Parkı” kurulur. Burada da animasyon stüdyoları ve müzesi, telif hakları merkezi, yatırım destek kurumları dahil 400’den fazla kuruluş yer alır. Şangay yaratıcı endüstrilerinin sağladığı katma değer 70 milyar dolar civarında.