Savunmada kritik mineral darboğazı
Çin’in nadir toprak elementleri üzerindeki ihracat kısıtlamaları, Batılı savunma sanayi şirketlerini üretim gecikmeleri ve artan maliyetlerle karşı karşıya bırakıyor. ABD ve Avrupa, alternatif tedarik yolları arayışını hızlandırıyor.
EVRİM KÜÇÜK
Çin'in nadir toprak elementlerine yönelik ihracat kısıtlamalarını artırması, Batılı savunma sanayi şirketlerini ciddi darboğazlara sürüklüyor. Jet savaş uçaklarından insansız hava araçlarına, radar sistemlerinden hassas mühimmatlara kadar birçok gelişmiş savunma teknolojisinde kullanılan bu elementlerin küresel arzının yüzde 90’ından fazlası Çin kontrolünde bulunuyor.
Wall Street Journal’a göre Çin hükümeti, ihracata yalnızca sivil nihai kullanım belgeleriyle izin veriyor ve bu belgelerin sağlanmasını da karmaşık koşullara bağlıyor. İhracatçıların ürün veya üretim hattı fotoğrafları sunması talep edilirken, askeri uygulamaya dönük sevkiyatlar doğrudan engelleniyor ya da geciktiriliyor.
ABD’li bir drone üreticisinin, Çin dışındaki alternatif tedarikçilerden nadir mıknatıs temin etmeye çalışırken iki aya varan üretim gecikmeleri yaşadığı bildiriliyor. Jet motorlarında kullanılan samaryum elementi ise piyasa değerinin 60 katına alıcı buluyor. Şirketler germanyum, galyum ve antimon gibi diğer stratejik elementlerin stoklarının da kritik seviyelere indiğini vurguluyor.
Pentagon’dan yasaklama hamlesi
Çin'in kritik mineraller üzerindeki baskısı karşısında ABD yönetimi karşı adımlar atmaya başladı. Pentagon, 2027 itibarıyla savunma tedarikçilerine Çin kaynaklı nadir toprak mıknatıslarını kullanmayı yasakladı. Bu kapsamda, ülkedeki tek üretici MP Materials’a büyük yatırımlar yapılarak, fiyat garantisiyle iç üretim teşvik ediliyor.
Ancak bu hamlelerin kısa vadede ters etki yaratabileceği de belirtiliyor. Sektör uzmanlarına göre Çin’e bağımlılığı azaltmak stratejik açıdan gerekli olsa da, geçiş süreci boyunca arz daralması ve yüksek fiyatlar kaçınılmaz.
Avrupa’da savunma endişeleri
Avrupa tarafında ise Çin’e olan mineral bağımlılığı, kıtanın yeniden silahlanma sürecinde önemli bir stratejik zafiyet olarak öne çıkıyor. S&P Global verilerine göre AB, savunma bütçesini dört yıl içinde 800 milyar euro artırmayı planlarken, bu yeni harcama döneminin temel girdilerinden biri olan kritik minerallerin tedariki belirsizliklerle dolu.
Modern füze sistemlerinden radar teknolojisine kadar birçok savunma unsurunda kullanılan nadir toprak elementlerinin Çin hâkimiyetinde olması, Avrupa’nın kendi savunma kabiliyetlerini geliştirme hedefini tehdit ediyor. NATO ve AB, bu duruma karşı stratejik hammadde listeleri hazırlasa da, üretim altyapısının zayıflığı kısa vadede kırılganlığı artırıyor.
Avrupa’nın kritik mineral bağımlılığı
AB, lityum, kobalt, germanyum ve galyum gibi elementlerde yüzde 98’e varan oranlarda Çin’e bağımlı. Avrupa Komisyonu’nun “Kritik Hammaddeler Yasası”, yerli üretim ve geri dönüşüm yatırımlarını hızlandırmayı hedefliyor. Ancak yeni madenlerin devreye alınması ve işleme tesislerinin kurulması yıllar alabiliyor. Stratejik Analist Benedetta Girardi’ye göre, Avrupa'nın kısa ve orta vadede Çin bağımlılığını azaltması zor.
Çin’in, neredeyse tekel konumunda olduğu grafit, tungsten, bizmut gibi metaller için ihracat kontrolleri uygulaması, Avrupa ve ABD için kırılgan arz zincirleri ve hızla yükselen fiyatlar anlamına geliyor. Bu nedenle Batılı ülkeler stoklama, geri dönüşüm ve dost ülkelerle üretim ortaklıklarına yöneliyor.
Ancak tüm bu önlemlere rağmen, analistlerin 2035’e kadar lityum ve kobalt gibi elementlerde ciddi arz açıkları öngörmesi, savunma sanayisinin geleceği için yeni krizlerin kapıda olduğuna işaret ediyor.
NATO’nun savunma için kritik ham maddeler listesi
BERİLYUM
Uçak gövdeleri ve parçaları, sensörler ve elektronik sistemler, navigasyon sistemleri, haberleşme ekipmanları, zırh, topçu ve mühimmat
GALYUM
Uçak sensörleri ve elektronik sistemler, haberleşme ekipmanları
GERMANYUM
Uçak gövdeleri, sensörler ve elektronik sistemler, navigasyon sistemleri, topçu sistemleri
LİTYUM
Lityum-iyon bataryalar, sensörler ve elektronik sistemler, elektrikli motorlar
KOBALT
Uçak motorları, sensörler ve elektronik sistemler, elektrikli motorlar, füzeler, lityum-iyon bataryalar
GRAFİT
Lityum-iyon bataryalar, uçak gövdeleri ve parçaları, uçak motorları, sensörler ve elektronik sistemler, topçu ve mühimmat
MANGANEZ
Lityum-iyon bataryalar, uçak parçaları, radar sistemleri, araç silah sistemleri, topçu sistemleri
ALÜMİNYUM
Deniz araçları, haberleşme ekipmanları, zırhlı araçlar, füzeler, topçu sistemleri, mühimmat
PLATİN
Katalitik konvertörler
TUNGSTEN (VOLFRAM)
Uçak gövdeleri, deniz araçları, elektrik motorları, füzeler
TİTANYUM
Uçak gövdeleri ve parçaları, uçak motorları, sensörler ve elektronik sistemler, deniz araçları, araç bileşenleri
