Büyümeye fren
Dün gelen Temmuz ayı sanayi üretimi, perakende satışlar ve ciro endeksleri üçüncü çeyreğe sert bir fren ile başladığımıza işaret ediyor. Temmuz ayı, uzun bayram tatili etkisiyle, normal koşullarda zaten talebin zayıfladığı bir dönem olarak düşünülebilir. Fakat açıklanan yıllık değişim verileri takvim etkisinden arındırılmış olduğu için, gerçek bir yavaşlamaya işaret ediyor.
Düşen siparişler, artan stoklar
İlkbahar aylarında gelen eğilim anketleri bu yavaşlamanın işaretlerini veriyordu. Mesela, TCMB iktisadi yönelim anketinde son dönemlerde siparişlerin azaldığı, stokların arttığına dair verileri izliyor, bu durumda stokları eritme amacıyla işletmelerin üretim tarafında frene basmasını bekliyorduk. Bunun Temmuz ayında geldiği anlaşılıyor.
Sanayi son iki yılın en düşük büyümesinde
Son 1,5 yıldır yüzde 10-12 bandında yıllık büyüme gösteren sanayi üretimi, Haziran ayında yüzde 8,8 büyüdükten sonra Temmuz ayında yüzde 2,4 büyüme gerçekleştirmiş oldu. Bu rakam pandeminin ilk üç ayından sonra ortaya çıkan en düşük büyümeye işaret ediyor. Takvim ve mevsim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi aylık yüzde 6,2 daraldı. Pandemi döneminde sadece geçen yıl Temmuz’da aylık yüzde 1,1 daralma olmuştu. Alt sektörlere baktığımızda, yıllık daralmaya en büyük katkının yüzde 10,5 ve yüzde 3,6 oranları ile madencilik ve enerjiden geldiğini izliyoruz. İmalat sanayi yüzde 4,1 yıllık büyüme ile ortalamanın üzerinde kalıyor. Verilerdeki en iyi haber ise yatırım mallarının yüzde 10,8, yüksek teknolojili ürün imalatının ise yüzde 27,9 büyümesi görünüyor.
Cirolar sanayi ve inşaatta geriliyor, turizmde artıyor
Ciro endekslerine baktığımızda, Temmuz ayı itibarıyla yıllık artışın yüzde 122 olduğu görülüyor. Son bir yılda yüzde 9 civarında bir büyüme yaşadığımızı düşünecek olursak, bu veri bir sepete göre değil, genele yayılan enflasyonun yüzde 100’lerin üzerinde olabileceğine işaret ediyor. Aylık olarak ise sektörel gelişim daha iyi izleniyor. Toplam ciro endeksi aylık yüzde 1,5 daralırken, sanayi yüzde 2,6, inşaat yüzde 5,7 daralıyor. Buna karşın hizmetler yüzde 0,6 büyüyor. En büyük katkı ise yüzde 4,7 ile konaklama ve yiyecek sektöründen geliyor.
Perakende genelinde yavaşlama, online alışverişlerde artış
Perakende satış endeksleri ise Mayıs ayından bu yana siparişlerdeki düşüşü ve stok artışını başka bir açıdan gösteriyor. Mayıs ayında yıllık yüzde 20 büyüme gösteren perakende satış hacmi Temmuz ayında yüzde 2 büyüyor. Benzin ve mazot fiyatlarında büyük artışın bir yansıması olarak, otomotiv yakıt hacmi yıllık olarak yüzde 10,8 daralmış durumda. Elektrikli eşya ve mobilyada yüzde 6,3, tekstil, giyim ve ayakkabıda yüzde 1,6 daralma izleniyor. Online alışverişler ise büyümeye devam ediyor. Yıllık artış yüzde 19,4 seviyesine gelmiş durumda. Pandemiyle artan online alışverişlerin bu eğilimini sürdüreceği net bir şekilde izleniyor.
Büyümeye destek geliyor
Sadece bu verilere bakarak güçlü bir yavaşlama öngörmek elbette mümkün değil. Muhtemelen Ağustos ve Eylül aylarında verilerde de bir toparlanma izlenecektir. Fakat OECD haftalık büyüme endeksinden, kredi büyüme verilerine kadar birçok öncü gösterge yavaşlama sinyali veriyor. Ağustos ayı iktisadi yönelim anketi, siparişlerdeki düşüşün devam ettiğini, stoklarda ise gerilemenin başladığını gösteriyor. Sipariş düşüşü net ve özellikle euro bölgesindeki gelişmeler bu eğilimin daha da artabileceğine işaret ediyor. Buna karşın stoklardaki azalmanın sınırlı olması üretim artışındaki yavaşlamanın devam edeceğini de söylüyor.
Seçime giderken bu yavaşlama tablosunun ekonomi yönetimi tarafından çok kabul edilemeyeceğini tahmin ediyoruz. Merkez bankasının faiz indirimi, gelmekte olan kredi paketleri, OVP’de kamu açıklarına ilişkin tahminler ve olası ücret ayarlamaları büyüme yönlü politikaların güçleneceğine işaret ediyor. Kısa vadede büyümeye bir miktar destek alabiliriz ama bunun maliyeti her zaman olduğu gibi enflasyon ve cari dengede çıkacaktır.