Cehalet

Cehalet kötü şey dostlar. Cahil olduğunu bilmemek daha kötü. Bilerek veya bilmeden cahili olduğu konuda ahkam kesmek en beteri. Şükürler olsun ahkam kesmek ülkemizde milli spor. Sizde benim gibi “Ne oluyor?” diyerek kerameti kendinden menkul ‘uzmanların’ makale özetleri ve görüşlerini takip etmeye çalışıyorsanız ne demek istediğimi anlıyorsunuzdur.

Birkaç yıl önce okurlarımdan her hafta “Dolar TL kuru ne olacak?” mealinde bir sürü soru alırdım. Nihayet “Artık sormayın. Yükselecek. Ne zaman ne kadar yükseleceğini bilsem size neden söyleyeyim” diyerek bu konuda artık ahkam kesmeyeceğimi sizlerle paylaşmıştım. Artık böyle sorular gelmiyor. Bana gelmiyor ama anlaşılan piyasadaki birçok yazara, çizere geliyor ki bu ‘uzmanlar’ her gün bu konuda bir şeyler yazıyor, ekranlarda tahminlerde bulunuyorlar.

Ben de öğrenmek arzusuyla yanıp tutuştuğum için sık sık değil ama arada bir bakıyorum. Baktıkça ben de şaşırıyorum. Kimi aman dolarınızın üstüne oturun yakında 35 Lirayı geçer diyor, kimi hemen satın çok kısa bir zaman sonra 15 Liraya düşecek diyor. Kişisel fikirlerini sunanları bir kenara bırakırsanız Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası haziran ayı anketi sonuçlarına göre 2023 yıl sonu Dolar/TL beklentisi 26,18 TL, 2024 sonunda ise 32 lira olacakmış.

Kur konusu beş aşağı beş yukarı hemen hepimizin aklının biraz da olsa erdiği bir konu. Yani bir paranın değerini neyin belirlediği öyle anlaşılmayacak kadar kompleks bir konu değil. Bu kadar bilinen bir konuda tahminler 15 Lira ile 35 Lira arasında oynuyorsa benim bilmediğim bir şeyler var her halde. Arkadaş! Anlıyorum bu uzmanlar aralarında konuşmuyorlar her halde ama bize yazık değil mi? Biz de kalkıyoruz işletmecilere “Aman planlama yapın” veya “Senaryo çalışmaları yaparak ileriye hazırlanın” diye tavsiyelerde bulunuyoruz. Biri kalkıp da “Ne planlaması yahu?” diye sorsa verecek cevap bulamayız.

Sizin anlayacağınız aklımızın biraz da olsa erdiğini sandığımız konuda işletmemizi doğru dürüst yönetecek, planlama yapacak veri bulamazken, en azından benim aklımın ermediği, diğer konularda nasıl planlama yapacağız? Sorusunu ben kendime sorup duruyorum. Aklımın ermediği konularda ahkam kesmek gibi bir adetim yok ama aklımın erdiği konular aklımın ermediği konular karşısında azınlıkta kalınca baktım ki bir şeyler yapmak gerekecek. Yoksa, yakında hiç ahkam kesemeyeceğim. Başta sizleri daha ötesinde Ülkemi ‘değerli fikirlerimden!!!’ yoksun bırakmamak için “Aman” diyerek işe koyuldum. Ve aklımın ermediği konuların başında gelen Internet kullanımını yine Internet’te tarayarak başladım.

Moralim çok bozulmasın diye aklımın şöyle böyle erdiği hiç kullanmadığım ‘sosyal medya’ denilen şeyle başladım. Son zamanlarda, özellikle seçim zamanı, sosyal medya kullanımı neredeyse kendi başına bir uğraş haline geldiğinden herkesin merak ettiği bir şey. Bir tanıma göre sosyal medya denilen şey animasyon, çizim, görüntü, grafik, metin, ses ve videoların bilgisayarda gösterilmesi, dosyalarda saklanması, bilgisayar ağından iletilmesi ve sayısal olarak işlenmesi için kullanılan çoklu ortam ya da multimedya platformlarıymış. Neyse, ne diyor pek anlamadım ama hiç olmazsa bir tanım var.

Dünyada 5 Milyara yakın insan sosyal medyayı kullanıyor. Her yıl kullanıcı sayısı 150 milyon kişi artıyor. Kullanıcılar günde yaklaşık 2 saatlerini sosyal medyada harcıyorlarmış. Sizin anlayacağınız öyle önemli bir şey. Bu gelişimi durdurmak isteyen olmadığı gibi durdurmanın mümkün olmadığı da ortada. Deneyen, özellikle otoriter rejimlerde, çok oldu ama kimse başaramadı.

Bazı sosyal medya platformlarını tanıyor olabilirsiniz. Belki de bir kısmını kişisel veya kurumsal amaçlarla kullanıyorsunuzdur. Facebook, TikTok, Snapchat falan göreceli olarak iyi bilinen platformlar. BeReal veya Yik Yak gibi henüz yaygın bilinmeyenler de var. Bazıları oldukça özel amaçlı. Söz gelimi Alexis Barreyat ve Kévin Perreau iki Fransız tarafından geliştirilen ve 2020'de piyasaya sürülen sosyal medya uygulaması BeReal her gün rastgele seçilen iki dakikalık bir pencerede kullanıcıların kendilerinin ve yakın çevrelerinin bir fotoğrafını paylaşmaya teşvik eden bir platformmuş.

Sosyal medya genellikle dört kategoride inceleniyor:

Sosyal Ağlar: Facebook and Twitter gibi çok kullanılan platformlar kullanıcılarının aileler, arkadaşlar, hatta ticari markalar ve hiç tanışmadıkları diğer kullanıcılar ile ilişki kurmalarını sağlayan sosyal medya örnekleri.

Medya Paylaşımı Ağları: Instagram, Snapchat, TikTok ve YouTube gibi ağlar genellikler resim ve video gibi medyanın paylaşılmasında en çok kullanılan sosyal medya örnekleri.

Tartışma Forumları: Reddit gibi tartışma forumları kullanıcıların akıllı veya salakça her türlü soruyu sorabileceği forumlar. Reddit bir ayda ortalama 2 Milyar kullanıcıyı ağırladığına göre soru sorma meraklısı ve sorulara cevap vermeye teşne insan sayısı fazla görünüyor.  Tartışma forumları yemek tarifinden lokanta adresine aklınıza gelen her şeyi sorabileceğiniz, başkalarının sizin aklınızdan geçmeyen sorular sorduğu ve büyük olasılık cevap alabileceği nortamlar.

Tüketici Değerlendirmeleri: Tüketicilerin deneyimlerini paylaştıkları platformlar çok kullanılan sosyal medya hesapları arasında. Söz gelimi seyahate çıkmadan TripAdvisor’a veya bir lokantaya gitmeden Yelp’e bakıp oraya giden, yemek yiyenler ne demiş bakmamak hata olur. Artık birçok tüketici başkalarının deneyimlerine bakmadan yeni bir ürün veya servis konusunda karar vermiyor.

Bu platformlar işletmeler tarafından sunumlarına ve iletişim çalışmalarına tüketicilerin tepkilerini takip için kullanılabilirler ve kullanılmalılar. İşletmeler sosyal medyayı eleştirilere cevap vermek için de kullanmak zorundadırlar. Araştırmalar şikayetlerini çevrim içi yapan müşterilerin %80’ini aşkın bir kesiminin 24 saat içinde bir tepki alamazlarsa şikayetlerine devam ettiklerini gösteriyor. Bu eleştirilerin işletme içinde bilinmesi ve tartışılması da önemli bir konu. Sosyal medya işletmelerin iletişim çalışmaları için de kullanılabilir. Başarılı sosyal medya kampanyaları promosyon çalışmaları için bir alternatif olmasa da büyük katkı sağlayabiliyor. Starbucks ve Old Spice bunun çok başarılı örneklerini verdiler. Söz gelimi Old Spice sosyal medya kampanyasıyla 19 milyon kişiye ulaşarak satışların %30’a yakın artmasıyla ders kitaplarına girdi. Buraya kadar benim öğrenme çalışmalarım iyi gidiyordu. Ancak tanıdık sosyal medya platformlarından artık aklımın pek ermediği diğer konulara geçince moralim bozuldu. Siz aşina mısınız bilmiyorum ama bazı uygulamalar hakkında hiçbir fikrim yok. Söz gelimi, yapay zekâ diye bilinen ChatGPT, Bard, Claude, Midjourney gibi uygulamalar benim neslimin pek aklının erdiği şeyler değil. Bunlara içerik üreten araçlar da deniliyormuş. Çünkü ne sorarsan sor bir paragraftan birkaç sayfaya uzayan cevaplar üretiyorlar. Nereden mi biliyorum? Bir bilene sordum. Küçük torunum ABD’den ziyarete geldi. Kendisi on-yedi yaşında ve her on-yedilik yaşıtı gibi akıllı telefonu, akıllı saati, tableti, bilgisayarı ve kulaklıkları ile seyahat ediyor. O bilmeyecek de kim bilecek?

Geçtiğimiz Mayıs ayında yapılan bir araştırmaya göre bu içerik üreten araçlardan ChatGPT’nin açık platformunun kullanıcı sayısı bir ayda 100 milyon kişiye ulaşmış. Torunuma göre okullar bunların kullanımını kısıtlamaya uğraşıyorlarmış. Bana bunun nedenini ayak üstü bir örnekle gösterdi. Dedi ki “Hoca bana Dr. Osman Ata Ataç hakkında bir araştırma yap ve bir rapor hazırla dese bunu aşağı yukarı üç dakikada tamamlarım.” Sonra da dediğini yaptı. Sadece adımı vererek üç dakikada elime üç sayfalık bir ‘Dr. Osman Ata Ataç Raporu’ tutuşturdu. Rapor İngilizceydi. Ben “Türkçesi yok mu?” diye sordum bir dakikada tercümesini de bastı. Raporun onda dokuzu yanlış ve uydurma. Bu konuya ileride değinmek niyetindeyim. Tevekkeli değil okullar yasaklamaya uğraşıyor. İyi şanslar dilerim. En azından benim torunun bu uygulamalardan vaz geçeceği yok. Olacak iş değil diyerek kendimce biraz öğrenmeye çalıştım. Aklım ermedi ama bakın çıktığından bu yana bu tür içerik üreticilerinin bazı uygulamaları neler olmuş:

Sahtekarlık Tespiti: Yapılan satış işlemlerinde işlem detayları ve müşteri bilgileri kullanılarak sahtekarlık yapılıp yapılmadığının anlaşılması.

Raporların Düzeltilmesi: Makalelerin veya raporların okurun ilgi alanına göre redaksiyonu ve düzeltilmesi.

Özetleme: Saatler süren çeşitli videolardan derlenen kısa süreli bir tanıtım videosu hazırlanması.

Sorulara Cevap Bulma: İmalatçı bir firma çalışanlarının imalat süreçleriyle ilgili teknik konularda sorularına cevaplar bulunması.

Taslaklar Hazırlanması: Bir pazarlama yetkilisinin çeşitli alternatif kampanyalar hazırlaması.

Cehalet kötü şey. Allahtan Dunning-Kruger hastalığım[1] yok yoksa neler yazardım.

Sağlıcakla kalın

[1] Cahilin cesaretinin bilimsel adı.