Liderlik (1)

Ne yazacağımı bilmediğimden değil ama meraktan Google teyzeye bir sorayım dedim. Anacığım İngilizce öğreneyim diye dünya para harcayıp beni iyi okullarda okuttu ziyan olmasın bari düşüncesiyle önce İngilizce ‘leadership’ kelimesiyle taradım sonra da Türkçesi ‘liderlik’ kelimesiyle. İngilizce arama 2 milyon 590 bin, Türkçe arama 8 milyon 90 bin sonuç verdi. Demek ki Türkçe konuşanlar bu işe İngilizce konuşanlardan daha meraklı. 

Meseleye hiç böyle bakmamıştım. Madem bu kadar ilgi çeken bir konu liderlik konusunda dilin zengin bir eş-anlamlı kelimeler hazinesi vardır diye düşünerek bir de ona baktım. Yokmuş. Lider için reis, kösem, önder, şef gibi üç-beş eş-anlamlı isim yaratan Türkçe hırsızlık hakkında daha yaratıcı. Bu konuda sayısız eş-anlamlı kelime üretilmiş. Çalmak, sirkat etmek, arakçılık, hüpletmek, araklamak, haramilik etmek, manita etmek, uğruluk yapmak, yankesicilik yapmak, iç etmek, cebellezi etmek, yürütmek, yengen etmek, el koymak gibi sayısı belirsiz sıfat yaratılmış. Daha da vardır. 

Bunun birkaç açıklaması olabilir. Bir açıklama toplumun liderlikten yana emin ama hırsızlık konusunda şaşkın olması olabilir. Onun için liderliği tanımlamak için üç beş kelime yeterken hırsızlığı tanımlamak için on kelime yetmiyordur. Veya liderlerimiz birbirlerine çok benzemekle beraber hırsızlarımız çok çeşitli olduğundan envayı çeşit hırsızlığı tanımlamak için çok kelime üretmeye mecbur kalmışızdır. Her neyse konunun derinliklerine inmeye vaktim kalmadı. Ben de peşini bıraktım. Literatür taramaksızın, lider mi, reis mi, şef mi kim hakkında yazdığımı da açıklamayacağım. Siyasi liderlikten elbette bahsetmeyeceğim. Münafıklığın lüzumu yok. 

Hepiniz ‘büyük’ liderlerin ortak özellikleri konusunda bir yazıya, belki de çok fazlasına mutlaka rastlamışsınızdır. Bir kısmını okumuş, bir kısmını beğenmiş, birçoğunu da muhtemelen ‘ne len bu’ eleştirisiyle bir kenara atmışsınızdır. Şimdi ben size liderlerin ortak özellikleri başlıklı bir yazı göndersem bu yazının da aynı kaderi paylaşacağı garantidir. Çünkü eninde sonunda size bir liste sunacağım. Kırık dökük de bir açıklama ekleyeceğim. Siz de sabrınız ve “Adam o kadar uğraşıp yazmış. Bir bildiği vardır belki” şeklinde nezaketiniz varsa okuyacak ve büyük ihtimalle “Ne len bu” diyerek unutacaksınız.

Bakın bir örnek vereyim: Taradığım kadarıyla literatürde liderlerin özellikleri konusunda yazılan ve yayınlanan listelerin ilk sırasında ‘vizyon sahibi olmak’ geliyor. Malum vizyon Fransızca aslından aparılan bir kelime. Türk Dil Kurumu’na göre vizyon sağgörü ve ileri görüş demektir. Vizyon sahibi insanlar geleceğe ilişkin bir görü sahibi insanlar anlamına gelir. Becerebilsem şimdi ben bunu alırım birkaç sayfa sağgörü üstüne, birkaç sayfa ileri görüş üstüne, bir kaç sayfa da gelecek üstüne evirir çevirir birkaç makale de ben üretirim. En son sayısını 8 milyon 90 bin olarak bulduğum kaynak nasıl üretiliyor sanıyorsunuz. Ama bende o beceri yok. Lafı bir türlü şişiremiyorum. Neyse, “Hoca şişiremeyen halin buysa Allah korusun ya şişirebilecek becerin olsa ne halt edeceğiz?” eleştirisini daha fazla hak etmeden sadede gelelim. Yani, liderlerin özelliklerine. 

Lider derken kendisinin veya bir başkasının (başkalarının) sermayesini idare eden işletme yöneticisi liderlerden bahsediyoruz. Ülke liderlerinden değil. Ülkelere liderlik konusunda ‘olabilecek en iyi’ örneği arıyorsanız Türk olduğunuz için şanslısınız. Fazla araştırmanıza gerek yok. Yapmazsınız ama Google Teyze’ye de sormayın!⁽²⁾ işin içinden çıkamazsınız.

Neyse, büyük, başarılı, iyi işletme liderlerinin özellikleri konusuna bir girmeden birkaç noktayı açıklığa kavuşturmak isterim. Bu noktalara daha önceki yazılarımda aralıklarla defalarca değinmiştim ama tekrarda fayda var.

İşletme yöneticisi dediğimiz nadiren tek bir kişidir. Çoğu tavsiye yazıları işletmeyi sanki tek bir kişi yönetiyormuş gibi yazılır. Eğer işletmenin tek veya dominant sermaye sahibine hitap ediyorsanız belki şöyle olun veya böyle olun şeklinde tavsiyeler bir şey ifade edebilir. Halbuki yöneticilik çoğu kez bir koalisyon üyeliği demektir. Şöyle olun, böyle olun demenin koalisyon üyelerine bir faydası olmaz. Örgütlerde çalışanlar belli bir seviyeye yükselene kadar iyi teknokrat oldukları için, örgüt hiyerarşisinde belli bir seviyeden yukarıya çıktıklarında ise iyi politikacı oldukları için ödüllendirilirler. 

Örgüt mensuplarının alt ve orta seviyelerde teknokrasi üst seviyelerde siyasi nedenlerle değerlendirilirler tezimi ulusal ve uluslararası birçok platformda tartıştım. Bir kere işletmecilerin bu tezi ciddiye almaları gerekir. Laf diye geçiştirmek gerekir. Çoğu başarılı teknokratın ‘liderlik’ pozisyonlarında başarılı olamamalarının altında genellikle bu neden yatar ⁽³⁾. İkincisi de siyasi olmanın kötü bir özellik olarak algılanmaması. Bilinen nedenlerden biri için ‘siyasi’ sıfatını kullanırsanız bu genellikle olumlu bir sıfat sayılmaz. Ne anlama geldiğini anlatmama gerek yok. 

Ben siyasi yönetici derken ne demek istiyorum onu bir anlatayım. Ben siyasetçi derken alışılan yorumun tam tersine düşüncesine iyi hizmeti kişisel menfaatinin üstünde tutan; doğru, ilkeli ve dürüst olan; olabildiğince yakın çevresinin değil tüm örgütün çıkarlarını düşünen; herkese eşit derecede saygılı olan; döneklik, ikiyüzlülük, hîlekârlık yapmayan; örgütün ve örgüt çalışanlarının dertleriye samimi olarak ilgilenen; bilgili, kültürlü olan fakat megalomanik eğilimi olmayan; sözüne güvenilir; güçlü fakat güç sarhoşluğuna kapılmamış; kendiyle barışık; şeffaf, güven telkin eden; yol arkadaşlarına desteği esirgemeyen birini kasıt ediyorum. 

Şimdi diyeceksiniz ki “Hoca herkes böyle birini arıyor. Siyasetçi, amir, memur, manav, kasap, mühendis fark etmez. Sen ne anlatıyorsun?” Haklısınız. Bu siyasetçi tanımı amiyane tabir ile kesmez. Yukarıda sıralanan sıfatlar yöneticiyim diye ortaya çıkan herkes de olması gereken sıfatlar. Peki, o zaman siyasi yönetici ne demek? Benim kişisel deneyimlerimden çıkarımlarına göre başarılı siyasi yöneticinin yukarıda sıralanan sıfatlara ilave olarak gerekli özellikleri şöyle:

1. Analitik düşünce - Şimdiki, yakın ve orta vadedeki iç ve dış iş çevresini doğru analiz ederek fırsat ve tehditlere göre seçenekler geliştirebilmek
2. İletişim kabiliyeti - Örgüt ve paydaşlarını dinlemek, anlamak ve seçeneklerin olabilirliğine ikna edebilmek 
3. Gerçekçilik - Rüya yaratabilmek ama rüya görmemek
4. Açılımcılık - Farklılık yaratabilecek yenilikler aramak, tanımlamak ve uygulamaya geçirme esaslarını belirlemek. 

Hülasayı kelam hasılı meram iyi bir liderin yukarıda sıralanan ‘iyi insan’ sıfatlarının yanı sıra iyi teknokrat, iyi siyasetçi, iyi çözümlemeci, iletişimci, gerçekçi, ve açılımcı olması gerekir. Devam edeceğim

Sağlıcakla kalın

-----------

• Envayı çeşit çeşit çeşit anlamında kullanılırsa da aslında “çeşitlerin çeşidi” anlamına geldiğinden bu yanlış bir kullanımdır.
• Google’da Atatürk taraması 76,800,000 kaynak veriyor. Yetmez ama…
• Ünlü Peter, Laurence J., and Raymond Hull tarafından Pan Books tarafından basılan (1969, 1970) ‘The Peter Principle kitabının bir hiyerarşi içerisindeki her çalışanın yetersizlik gösterdiği noktaya kadar terfi etme eğiliminde olduğu tezi bireylerin yeterliliğe göre terfi ettirildikleri varsayımına dayanmakla beraber kısmen bu tez paralelindedir.