Gölgelerin koduyla yönetilmek

Güçlü algoritma, eğer şeffaf değilse gölge üretir. Zekâyı kutsal, sorgulamayı tehlikeli görmek; gölgelerin gücüne teslim olmaktır. Yapay zekanın kodlarını anlamadan onun hizmetine girme.

YZ çağındayız ama hesap verebilirlik çağında değiliz. Kontrolsüz güç teknolojiyle birleşti. Dostoyevski şöyle dua etmişti; “Tanrım bana baş edemeyeceğim bir şey vermeyeceğini biliyorum ama keşke bana bu kadar güvenmeseydin. Bugün de sistem bize şunu söylüyor: “Algoritma var, güven bana.”

Ama biz soruyoruz: Şeffaflık nerede? Kararın sorumlusu kim? Kodu kim yazdı, veriyi kim eğdi?
Yeni çağın karanlık noktası artık bir coğrafi bölge değil; bir veri kümesi, bir model parametresi…
Ve işte bu karanlığa ben “algogölge” diyorum. Gölgelerin gücü adına hangi kod bizi yönetiyor?

Kodun gölgesine saklanan kararlar

Yapay zekâ karar verirken sadece doğruyu değil, gölgede kalanı da işler. Bir sistemin nasıl öğrendiğini açıklamazsan, algoritmanın verdiği karar karanlık bir emir haline gelir. Tıpkı kod karanlığı gibi: çalışır ama anlaşılmaz. Yeni kavram: Kod Karanlığı… YZ uygulamaları bugün her sektörde çalışıyor olabilir.

Ama “neden böyle karar verdi?” sorusuna verilen cevap hâlâ: “Çünkü sistem böyle hesapladı.” Oysa “hesapladı” kelimesi, “anladı” anlamına gelmez. YZ çağında şeffaflık artık sadece ahlaki değer değil, işlevsel bir gereklilik. Ama kurumlar hâlâ YZ’yi bir “karar perdesi” olarak kullanıyor.

2 SORU 2 CEVAP / Algoritma gölgesinde kalmaya dair…

Algoritma neden güven problemi yaratıyor?

Çünkü sistemin içeriği, halktan gizlenmiş. Modelin nasıl öğrenip nasıl karar verdiğini bilmiyoruz.
Ama sonucu uyguluyoruz. Bu, karar değil; karara boyun eğmektir. Kodun gölgesinde saklanan kararlara dikkat edin. Yapay zekâ karar verirken sadece doğruyu değil, gölgede kalanı da işler.

Bu gölgeleri nasıl ortadan kaldırırız?

Kodun izlenebilir olması, kararın açıklanabilirliği, verinin şeffaflığı… Sistem karanlıkta değil, açıklıkta büyümeli. Yoksa güç algoritmadan değil, karanlıktan beslenecek. Bir sistemin nasıl öğrendiğini açıklamazsan, algoritmanın verdiği karar karanlık bir emre dönüşecektir ve zarar verebilecektir.

not/Dijital belâ, algoritmanın gölgesini sever

Gölgeler; verinin yanlış sunulduğu, kararların sorgulanmadığı, sorumluluğun paylaşılmadığı yerlerde oluşur. YZ çağında artık gölgeler beton binalarda değil; sunucularda, modellerde, log kayıtlarında gizlidir. Ve eğer bu gölgeleri aydınlatmazsak; algoritma zulmü sessizce yayılır ve seni yutabilir.

YZ LÜGATI

Algogölge: YZ’de teknik olarak doğru ama sorgulanamayan alanlar.

Kod Karanlığı: Kod yazılmış ama yazanı, niyeti, yöneteni belirtilmemiş.

Şeffafsızlık: Görünürde açık ama pratikte denetlenemeyen YZ yapısı.

Veriyle gölgeleme: Veriyi kalkan yaparsan gerçeklik saldırıya uğrar.