Yapay akıl, gerçek sorumluluk

Yapay zekâ destekli sistemler hız yeterli değil, yerindelik esastır Kararı kim veriyorsa, sorumluluğun da taşıması gerekir. Sorumluluğu YZ kodlarına veya algoritmaya yüklemek, kabul edilemez

Dar anlamıyla yerindelik denetimi, bir kararın kamu yararına uygun olup olmadığının değerlendirilmesidir. Ancak YZ çağında bu tanım değişiyor. Artık karar sadece insan eliyle değil, algoritmalarla veriliyor. Ve o kararın toplumsal fayda yargısı, her zamankinden daha kritik.

YZ destekli karar sistemleri hızla yaygınlaşıyor. Ama asıl sorumuz şu olmalı: “Bu karar sadece hızlı mı, yoksa yerinde mi?” Eğer bu soruyu sormazsak, sistemler bizi hızla ve verimsizce yönetmeye başlar. İşte tam burada yeni bir kavrama ihtiyaç duyuyoruz: Algoritmik Yerindelik Denetimi.

Kararın gerçek sahibi kim?

Yapay zekâya dayalı kamu kararları, insan eli ve zihni değmeden devreye giriyor. Rezerv alan belirlemek, kaynak tahsisi yapmak, vatandaş profillemek… Peki, bu kararların dayanağı ne? Kodlar mı, toplum mu? Bu noktada denetim şart. Çünkü kararı kod veriyor ama bedelini halk ödüyor.

Unutmayalım: Akıllı sistemler yanlış karar verebilir. Asıl mesele bu kararların geri çağrılabilir, şeffaf ve toplumsal etkisiyle ölçülebilir olmasıdır. Yapmamız gereken şey, yalnızca YZ üretmek değil, onu yerindelik ilkesine göre denetlemektir. Aksi hâlde teknolojik adalet, dijital otoriterliğe dönüşebilir.

2 SORU 2 CEVAP / Stratejik kararlara dair…

YZ kararları kamu yararına mı?

Eğer algoritmalar “etkileşim, hız, kazanç” odaklı çalışıyorsa kamu yararı değil, sistem yararı öne çıkar. YZ’nin amacı kime hizmet ettiğiyle ölçülmeli. Teknoloji değil, toplum merkeze alınmalı. Yapay ya da gerçek, fark etmez; insanı dışarıda bırakan hiçbir karar süreci, doğru, adil ve yararlı olamaz.

YZ kararını kim denetleyecek?

Kamuya hizmet eden sistemlerde, yerindelik denetimi; yalnızca hukukun değil, etik kurulların, vatandaş platformlarının ve algoritmik şeffaflık yasalarının konusu olmalı. Sadece “ne yapılmalı” değil, “nasıl yapıldığı” da denetlenmeli. Bunu bilmezsek, dijital tiranlara hizmet etmiş oluruz.

not/Kodun insani olmadığı yerde adalet çöker

Kurallar, özgürlüğü boğmak için değil, kaosu sınırlamak için vardır. YZ sistemleri, insanlığın son umudu değil; bir araçtır. O aracı yönlendiren zihinlerin görgüsüzlüğü, hoyratlığı, aceleciliği, teknolojiyi adaletsizliğe dönüştürebilir. Dijital çağda estetik sadece görsel değil, zihinsel terbiyedir.

YZ LÜGATI

Algoritmik Yerindelik: YZ sistemleriyle verilen kararların toplumsal faydaya uygunluğu

Kodun Kamusallığı: Karar üreten algoritmaların şeffaf ve kamuya hesap verebilir olması şartı

Veri Temelli Karar Popülizmi: Veriye dayansa da toplumsal adaletin göz ardı edilmesi

Görsel Estetik Yerindeliği: Yalnızca fonksiyon değil; etik, zarafet, kültürel uyumun da gözetmek.

Dijital Görgü Kuralları: YZ ile çalışan birey ve kurumların; etik, saygı ve kapsayıcılık ilkeleri

Kodun Hoyratlığı: Mühendisliğin toplumu duygusal, kültürel, etik değerleri dışlaması