Veri mi, vergi mi?

Her teknoloji, onu hizmetine verdiğin alanda fark yaratır. Eğer daha yetkin devlet istersen ona hizmet eder. Eğer sadece vergi salmak için kullanırsan onu başarır. Bizim önceliğimiz refah olmalı…

Yapay zekâ çoktan geldi ama eşit dağıtılmadı. Bankalar çoktan üretken YZ modellerini süreçlerine kattılar. İmalat sanayii, pek çok alanda YZ üretkenliğini devreye aldı bile. Ancak kamu, YZ’yi vergi memuru yaptı bile. Soru şudur; devlet yapay zekâyı refah için mi kullanıyor, yoksa tahsilat için mi?

Veri, yeni petroldür diyorlar. Ama bazı ülkelerde bu petrol; motoru çalıştırmak için değil, halkı yakmak için kullanılıyor. Soru net: Yapay zekâ vatandaşa refah üretmek için mi var, vergi toplamak için mi? Geçenlerde kamu teknolojileri üzerine çalışan bir danışmanla oturduk, bu konuyu konuştuk.

Toplanan vergiyi YZ kullandırsın

E-devlet sistemleri, YZ destekli vergi denetimleri, ihale analizleri derken sohbet derinleşti. Şunu söyledi: “Devlet veriye sahip ama onu anlamaya değil, yakalamaya çalışıyor.” Yani veriyi yönetemeyen, vatandaşı denetliyor. E-fatura, e-nabız, e-ihale… Her şey ‘e’ olmuş.”

Ama “eh” dedirten bir şey var: Bu kadar veriye rağmen hala hizmet değil denetim merkezli bir anlayış hâkim. Yapay zekâlı sistemlerde amaç hâlâ şu: “Neyi eksik yaptı, nereden ceza keseriz?” Refah değil, fişleme zekâsı! Neden kamu, YZ ile topladığı vergiyi, halkın refahı için YZ marifetiyle kullandırmaz?

İKİ SORU – İKİ CEVAP / Kamu zekâsına dair…

Yapay zekâ devlette neden çalışır?

Vatandaşa kolaylık sağlamak için değil, vergi kolaylığı sağlamak için. Kent girişlerine organik zekâlı vergi memurları dikmeden önce, şirket serverleri girişlerinde YZ kabiliyetli ajan yazılımlar işbaşı yaptı bile. Veri kime hizmet ediyor? Devlete güven sağlamayan sistemde veri, korkunun aracına dönüşür.

YZ+devlet= yönetişim mi gözetim mi?

Yapay zekâ yönetişimde kullanılmalı. Ama ne için? Vatandaşın sorununu çözmek mi, yoksa halka baskı için mi? Bugün birçok kurumda YZ, şeffaflık üretmiyor; işlem hacmini artırıyor. Dijital hız arttı ama çözüm sayısı değil, kontrol mekanizmaları çoğaldı. YZ’yi kimin emrine verdiğimiz çok önemli.

not/ Hesap verebilir YZ yerine hesap sorabilir YZ

Veri, devlete silah değil çözüm üretme hakkı verir. Vatandaş şeffafsa, devletin de algoritması şeffaf olmalı. Yapay zekâ ile hizmet edemeyen devlet, sadece ceza keser. E-devlet zekâyı artırmadıysa, sadece E-ceza olmuştur. Veri, değer üretmiyorsa; vergiye dönüşür. YZ’den anladığınız vergi midir?

YZ; devleti daha akıllı yapabilir ama sadece daha sert yaparsa, vatandaşla bağ kopar. Devletin zekâsı yapay olmamalı, amaçları gerçek olmalı. Yapay zekâ iyi bir araç… Bunu her geçen gün daha net görüyoruz. Ancak YZ’ye vatandaşı refaha kavuşturmak için kullanma önceliği verilmezse, yazık olur.

Neticede yapay zekâ tüm süreçlere dâhil olma iddiasında. Kamu olsun özel sektör olsun, “bensiz olmaz” dercesine hızlı bir kullanım alanı bulmuş kendine. Üstelik bu daha başlangıç… Benim önerim kamunun YZ’yi halkın hizmetine verirken, vergi toplamaktan ziyade refahı arttırmayı öncelemesidir.