Sağlık ocağında bebeğe genetik tarama projesi 2021'de tamam

Biri hekim diğeri mühendis iki kardeşin kurduğu Gene2info, TÜBİTAK ile birlikte halk sağlığı için genetik hastalıkları tanı projesi yürütüyor. Ağabey Bahadır Onay, “Gelecek pop genetik biliminde. Bu projeyle genetik nadir hastalık sağlık ocaklarındaki küçük bir test kitiyle belirlenecek” diyor.

Gene2Info, biri elektrik-elektronik mühendisi diğeri hekim iki kardeşin kurduğu bir girişimcilik şirketi. Genetik bilimi ile teknolojiyi bir araya getiren, geniş kitleleri ilgilendiren çözümler sunmaya odaklanmış bir şirket. Ağabey Bahadır Onay, elektrik-elektronik mühendisliğini bitirdikten sonra yüksek lisansını bilgisayar mühendisliği alanında yapmış. 10 yıllık üst düzey yöneticiliğin ardından 2005’te kendi şirketi İdea Teknoloji Çözümleri’ni kurmuş. Bir yandan bu şirketi yönetmeye devam ederken bir yandan da Gene2Info’nun CEO’su olarak sağlıklı sularda kürek çekiyor şu sıralar.

Kardeşi Prof. Dr. Hüseyin Onay’ın kurduğu Multigen ise Ege Üniversitesi Ege Teknopark’ta genetik tanı üzerine çözümler geliştiren bir şirket. Gene2info’da Chief Medical Officer (CMO) rolü üstlenen Hüseyin Onay, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdikten sonra 2005’te ABD’de Johns Hopkins Üniversitesi Sidney Kimmel Kanser Merkezi’nde James G. Herman’ın laboratuvarında epigenetik uygulamalar ve MSPCR konusunda çalışmış. Genetik hastalıkların Yeni Nesil Dizi Analizi (Next Generation Sequencing - NGS) yöntemiyle kesin tanısının konulmasında uzmanlaşmış isimler arasında. Gene2info’yu, “Hızlı genetik tanı kitleri üretiyoruz. Odaklandığımız konu nadir hastalıkların tespit edilmesi” diye anlatıyor.

Gene2info’nun portföyünde şu anda dört genetik tanı kiti bulunuyor. Genetik biliminin yapay zeka ile desteklenmesi gerektiğini belirten ağabey Bahadır Onay, şu bilgileri veriyor: “Bir insandan 40 GB’a yakın genetik veri elde ediyoruz. Genetik artık ulusal mesele olarak görülüyor. Biz de bu alanda butik hizmet veren çözümler geliştiriyoruz.”

10 bin genetik nadir hastalık var

Prof. Dr. Hüseyin Onay’ın verdiği bilgiye göre dünyada 10 bine yakın genetik nadir hastalık (rastlanma oranı 2 binde 1 ve altında olan) var. Bunlar arasında tedavisi olanların sayısı ise 100’ü geçmiyor. Hekimler bu hastalıkların çoğunu tanıyamıyor, bu nedenle teşhis gecikiyor ve kurtuluş şansı azalıyor. Türkiye’de ise tespit edilebilen verilere göre 5-7 milyon insan nadir hastalıkla savaşıyor. Gene2info’nun müşterisi, bu hastalıklar için ilaç geliştiren bilim şirketleri. Şirket, Türkiye’de tedavisi SGK tarafından desteklenen 10 civarında nadir hastalıkla ilgili testler yapıyor. Bahadır Onay, bu sayının 20’ye doğru gittiğini belirtirken, “Genetik hastalıkları önlemek için Türkiye’nin 1 milyon teste ihtiyacı var ancak şu anda yılda 5 bin test yapılabiliyor. Gene2info olarak nadir hastalıklar için ilaç geliştiren firmaların tamamıyla çalışıyoruz. Yurtdışına da hizmet vermeye başladık. Her 500 testte teşhis oranı yüzde 8 iken, bizim testlerle bu oran yüzde 20’ye çıkıyor” diyor.

TÜBİTAK ile yeni doğanlara genetik test yapılacak

Takımın hekim üyesi Prof. Dr. Hüseyin Onay, her ülkenin sağlık politikası gereği yeni doğan bebeklere genetik testler yaptığına dikkat çekiyor. Diyor ki, “Bu testlerin sayıları farklıdır. Türkiye’de bebeklere dört test yapılıyor. Zengin ülkelerde bu sayı daha fazla.”

İşte Türkiye’de yapılan yeni doğan genetik testlerinin artırılması için Gene2info ile TÜBİTAK şu anda bir çalışma içinde. Prof. Dr. Hüseyin Onay, proje kapsamında Türkiye’de ilk kez 10 genetik nadir hastalığı tespit edecek yeni doğan tanı kitleri geliştirdiklerini anlatıyor. Kitlerin üç saatte sonuç verdiğini vurgulayan Onay, sistemi şöyle özetliyor: “Çalışma bittiğinde bu kitler her sağlık ocağına konulabilecek. Bu ayın sonunda raporu sunacağız. 2021’de süreci tamamlayacağız. TÜBİTAK projeye 2 milyon TL destek verdi. Yaklaşık 5 milyon TL’lik bir yatırım olacak. Kamu tarafıyla görüşmelere 2021’de başlayacağız. Birçok hastalığın doğuştan tespit edilmesini ve tedavinin de erken başlamasını sağlamış olacağız.”

50 milyon TL'lik konsorsiyumla enfeksiyonların tanısını yapıyorlar

Onay kardeşler sahip oldukları, İdea Teknoloji ve Multigen ile Ege Üniversitesi, TÜBİTAK, Abdi İbrahim gibi büyük kuruluşların yer aldığı dev bir konsorsiyumun içinde tarihi bir projeyi de yürütüyor. Viral enfeksiyonların tanı, ilaç ve aşı süreçlerini kapsayan 50 milyon TL’lik bu proje, COVID-19 öncesi başlatılmış. Bahadır Onay, sürecin enfeksiyonların hızlı teşhisine yönelik tanı testleri ve genetik yapısını ortaya koyan algoritmanın oluşturulması tarafında yer aldıklarını söylüyor. Diyor ki, “Viral enfeksiyonlar hayatın değişmez parçası. DNA yapısının belirlenmesi, insan ya da virüsler fark etmeksizin tedavi sürecinde çok önemli. Bu, konsorsiyumda yer almak bizim için çok kıymetli. Süreç bittiğinde şirketimiz, enfeksiyonlarla ilgili tanı kiti ve algoritma çıkarmış olacak.”